Communiceren is een werkwoord
Er zijn verschillende ‘perspectieven’ langsgekomen in de opleiding, maar nog niet die van de erfgoedspecialist. Yvonne Ploum, directeur van de Erfgoedacademie gaat onze cursisten daarbij helpen. Zij is allesbehalve een vastgoeddeskundige, zij is kunsthistoricus. Voordat ze zich verbond aan de Erfgoedacademie, was zij directeur van het Armando museum in Amersfoort.
Ze neemt ons mee in de geschiedenis van erfgoed. Hoewel het vreemd mag klinken, het is een jong vakgebied. Het startte ‘pas’ in de 19e eeuw met Victor Stuers en zijn manifest ‘Holland op zijn smalst’. Hij kwam op voor het behoud van erfgoed en archieven. Wij waren op dat moment een modern land, ruim baan voor de vooruitgang. Gebouwen mochten blijven staan als ze je niet in de weg stonden. Ruimtelijke Ordening was daarmee volledig gescheiden van Monumentenzorg. ‘Met de rug naar elkaar’ licht Yvonne toe. Specialisten bepaalden wat waardevol is om te behouden. Door de twee eeuwen heen en vooral de laatste decennia is de visie op erfgoed veranderd. Van behoud naar behoud door ontwikkeling, van waardestelling naar waardecreatie. Die veranderingen gaan erg snel en vragen veel van de erfgoedspecialisten.
Op de vraag van Yvonne aan de cursisten van wie erfgoed is, wordt het goede antwoord gegeven: van iedereen. Iedereen vindt er ook iets van. Erfgoedspecialisten hebben niet alleen met de initiatiefnemers te maken maar nu ook met de omgeving. Dat vraagt om een andere werkwijze met elkaar en om een nieuwe gemeenschappelijke taal. Die kun je het beste baseren op een veel bredere waardestelling, want er zijn vele waarden bij de herbestemming van erfgoed. Er is de cultuurhistorische waarde, de belevingswaarde, sociale waarde, financiële waarde, gebruikswaarde en de zeldzaamheids- en authenticiteitswaarde. Al deze waarden zijn belangrijk.
De complexiteit van deze discussie illustreert Yvonne aan de hand van een praktijkvoorbeeld uit haar eigen werk: Oud Amelisweerd nabij Utrecht. Een landhuis uit 1770, al meer dan 30 jaar leeg toen gemeente Utrecht besloot te starten met de restauratie. Yvonne wilde hier graag het Armando museum onderbrengen nadat het oorspronkelijke museum was afgebrand. Bouwhistorisch onderzoek bracht aan het licht dat er veel van de geschiedenis was af te lezen aan de grote verscheidenheid van behang dat in het gebouw werd aangetroffen. Zo is er nog 18e-eeuws Chinees behang aanwezig; de enige plek in Europa waar dit in de oorspronkelijke situatie is. De gemeente was niet bij met een functie als museum moderne kunst, want wat zou een dergelijke openstelling betekenen voor deze waarden van het huis? Het heeft veel gesprekken gekost om in elke ruimte te komen tot de goede keuzes, zowel wat betreft behoud van het erfgoed, nieuw gebruik en verduurzaming. Het waren ook zeer leerzame gesprekken en het resultaat mag er zijn.
De les die Yvonne de cursisten mee wil geven, is verplaats je ook in de erfgoedspecialist. Als je iets van hem vraagt, moet je hem ook zoveel mogelijk informatie geven. Wat weet je al van het gebouw, wat is je visie, wat zijn je argumenten en vind vervolgens een gemeenschappelijke taal. Het sleutelwoord is: communicatie.
En dat slaat een mooie brug naar de tweede spreker, Peter Blonk plintontwikkelaar bij van Ymere. Alumnus van de NRP Academie. Hij geeft een toelichting en vervolgens ook een rondleiding via zijn mobiele telefoon over zijn project: Heesterveld, Amsterdam Zuid Oost.
Een ontwerp van 317 woningen in vier blokken van architect Van Gool was een reactie op de naastgelegen ‘mislukte’ Bijlmer. Het project dateert van 1983. Maar ook dit experiment mislukte door de monocultuur van bewoning door mensen met problemen. Binnen 20 jaar was de corporatie voornemens om het project te slopen. In 2007 werd dat besluit bekrachtigd en werden lege woningen niet meer gevuld. Maar de crisis bracht een ander inzicht en in 2009 werd het complex – voor drie kwart al leeg - voor een deel tijdelijk aangeboden aan kunstenaars. Een deel van deze huurders zijn nu nog altijd aanwezig. In 2016 heeft Ymere (tijdelijk) afgezien van sloop en werd een start gemaakt van wijkvernieuwing met behoud van de gebouwen.
De doelstelling was om nieuwe betaalbare bedrijfsruimten te creëren om het vestigingsklimaat te verbeteren, lokaal ondernemershap te stimuleren en hiermee de leefbaarheid van de wijk te verbeteren. De plinten (veelal voormalige bergingen) moesten worden geactiveerd. De placemaking startte in één blok en leidde tot de realisatie van horeca in een container, schilderingen op de panden en een B&B. Het was succesvol en Ymere wilde doorpakken. Men maakte een brandbook zodat er een houvast was voor de rest van het proces, het zogenaamde project DNA. Een brandroom zorgde voor een fysieke plek in de buurt waar de DNA geproefd kon worden en mensen hun ideeën konden achterlaten. Peter zag bij de Kamer van Koophandel dat heel veel mensen uit deze buurt zich als ondernemer en zelfstandige had ingeschreven. Bij nadere bestudering bleek dat deze start ups vaak niet verder kwamen. Dat bracht hem op het idee om hier een ondernemershub te starten met begeleiding door de professionals die al in de omgeving werkzaam zijn. Mede door financiering door gemeente en een Europese subsidie kon dit worden waargemaakt. Door de plinten te verhuren voor een sociaal tarief werd een businesshub en co-working spaces gerealiseerd waar lokale ondernemers zich vestigen. Nu wordt er gewerkt aan de doorgroei studio’s.
De brand werd vertaald in een huisstijl, te vinden op www.heestervelddistrict.nl. Het leidde er zelfs toe dat ProRail de metrobrug schilderde in de Heesterveldkleuren. Het een brengt het andere voort. De gemeente bleek bereid ook in sport te willen investeren om meer mensen in beweging te krijgen. In de plint wordt nu een sportzaal gerealiseerd voor mensen die zich geen abonnement op een sportschool kunnen veroorloven. Er is een funbox gemaakt die nu op het terrein staat. Dit is een container waar allerlei zaken in zitten waar je buiten mee kunt sporten om alvast de smaak te pakken te krijgen in deze corona periode.
De grote vraag van de cursisten is natuurlijk, hoe doe je dit allemaal? Peter vertelt dat hij heel veel heeft gehad aan de NRP Academie. Het algoritme van Cees Anton de Vries, hoe je gebiedsontwikkeling aan het dansen krijgt. Dat je moet durven dromen en er gewoon voor moet gaan. Aan het maken van goede stakeholdersanalyse met de middelen van Henk Diepenmaat. Zodat je verbinding maakt met anderen. Doe dat vooral breed. In zijn geval met ambtenaren van EZ, Sport en Cultuur, met de lokale ondernemersvereniging. Drink een kop koffie, vraag of mensen mee willen doen en hoe jij hen kunt helpen. Zorg voor een plek waar je elkaar kunt ontmoeten en waar het concept vindbaar is. Kijk breder naar verdienmodellen, kijk vooral naar de lange termijn. Het levert je meer op dan je kon dromen. En het sleutelwoord? Communiceren, een werkwoord.
