Verduurzamen in componenten
De NRP Academie is een roadshow, elke lesdag op een inspirerende locatie van een renovatie- of transformatie project. Wat bijzonder is, is dat cursisten ook een locatie kunnen aandragen en bij de derde dag van de module Verduurzamen is dat het geval. Wij zijn te gast op het HAKA-gebouw in Rotterdam in het M4H-gebied. Een gebouw dat best veel mensen van gezicht zullen kennen, maar zelden zullen hebben bezocht. Dudok Groep heeft het pand twee jaar geleden gekocht uit de boedel van Vestia, die het daarvoor reeds zeven jaar in bezit had. Het pand dat dienst deed als kantoor, bedrijfsgebouw en graansilo werd in opdracht van de Coöperatieve Groothandelsvereniging De Handelskamer (HAKA) gebouwd. Het ontwerp, van H.F. Martens en J. Koeman, was zijn tijd ver vooruit. Velen schatten het in als een naoorlogs gebouw maar het is in 1932 opgeleverd. De functie van het gebouw, enerzijds kantoor en anderzijds magazijn, laat zich aan de voorzijde van het gebouw aan de Vierhavenstraat gemakkelijk zien in het verschil in de raamindelingen. Dat is direct een van de complicerende factoren voor de renovatie en verduurzaming van dit gebouw. Om het te transformeren naar een nieuwe hotspot voor pionierende en ambachtelijke maakbedrijven en creatieve ondernemers met horeca, moet dit Rijksmonument worden geïsoleerd en moeten er nieuwe ramen wordt toegevoegd. Wessel de Jonge architecten kwam met de beste oplossing: de buitenzijde isoleren en in de nieuwe gevel een strook ramen opnemen onder de hooggelegen ramen van de magazijnen. En dat is nog maar een van de uitdagingen.
Een mooie achtergrond om diep in de problematiek van NOM (nul op de meter) te duiken. Sjoerd Klein Veldman is na 18 jaar BAM vier jaar geleden gestart met Endule, adviesbureau voor Energie Duurzaamheid en Leefomgeving. omdat hij ervan overtuigd is dat er radicale veranderingen nodig zijn in de huidige bouwpraktijk met Factory Zero, gericht component bouwen om zo sneller beter en duurzamer te kunnen renoveren op installaties. Hij noemt zichzelf een NOM-fundamentalist, woont zelf in NOM-huis uit 1904 dat hij gebruikt om te experimenteren.
De uitdaging in de bouw: 32% reductie van de CO2 uitstoot in de gebouwde omgeving. En in het kader van aardgasvrije ambitie: 50% van het aardgas gaat nu naar gebouwde omgeving en dat kan straks niet meer. Een grote opgave waarbij het niet alleen over de techniek gaat, maar vooral over hoe je mensen meekrijgt. We staan er niet goed voor. Berekeningen laten zien dat we 1.000 woningen per dag moeten renoveren terwijl er in de afgelopen 4 jaar slechts 4.000 zijn gedaan. We kunnen concluderen dat de strategie om het bestaan bezit voor 2020 naar label B te brengen ons niet gaat helpen om de stap naar aardgasvrij te maken. In de nieuwbouw gaat omdat het huidige Bouwbesluit volstaat.
Voor het aanpakken van bestaande woningen hebben we een “wederopbouwenergietransitieperiode” nodig. Een ontwikkeling die gaat van projecten naar producten, opgebouwd uit componenten. Dak, gevel, vloer, interieur en installatie. Zo kun je in één dag een woning renoveren. Het lukt marktpartijen nog niet goed om dit op te pakken. Bij het particulier woningbezit is deze behoefte wel degelijk aanwezig. Voorbeelden zijn er genoeg. Dijkstra Draisma heeft een volledig gerobotiseerde fabriek gebouwd voor gevelelementen. Nathan heeft samen met Dura een installatiemodule ontwikkeld. En met Factory Zero heeft Sjoerd een energiemodule ontwikkeld voor zowel nieuwbouw als renovatie als buiten of binnen unit. Naast ‘component bouwen’ ziet Sjoerd ontwikkelingen als het inscannen van gebouwen met behulp van een drone als het 3D printen als hele veelbelovende ontwikkelingen die de verduurzaming van de (bestaande) bouw zullen versnellen.
Na een lezing over de praktijk volgt een kijkje in de wereld van onderzoek. Juan Azcarate-Aquerre is onderzoeker bij de TU Delft voor nieuwe businessmodellen die zijn gebaseerd op de circulaire economie. Daarnaast heeft hij zijn eigen studio Gearcraft voor gebouw transformaties en vastgoed management. Juan vertelt ons over de projecten waar hij mee bezig is. Het eerste is een PD-lab (product development lab), waar studenten van de TU experimenteren met verschillende bevestigingsmethoden (droge verbindingen), zodat een gebouw ook weer makkelijk uit elkaar te halen is. Het gaat bij het PD-lab over constructie maar ook materialen èn over management. Dat betekent dat je hier in Nederland kunt ontwerpen, het digitaal kan versturen en aan de andere kant van de wereld lokaal kan produceren. De studenten hebben naast de faculteit een prototype gebouwd, waarin is geëxperimenteerd met verbindingen en materialen. Het gebouw staat er met een tijdelijke vergunning: het tweede deel van de opgave is dan ook hoe te ontmantelen en wat dan ermee te doen.
Het tweede project is ‘2nd skin’, een directe link met het verhaal van component bouw van Sjoerd. En het derde project, het onderzoek waar hij het meest gepassioneerd over is, is façade leasing. Een systeemverandering waarbij de circulariteit niet eens zozeer blijkt uit ontwerp en materialen, maar vooral uit het businessmodel, van bezit naar gebruik. Aspecten die van belang zijn hierbij het aantal gevelrenovaties, de ‘mate’ van gevelrenovatie, de focus op korte termijn resultaat en een lage initiële investering. Na een pilotproject met verschillende proefgevelelementen aan een gevel van een gebouw op de campus van de TU zijn nu de onderhandelingen gaande om echt façade leasing toe te passen (circular façade contracting) op een complete gevel van een van de TU-gebouwen. Leasen voor 15 jaar met de optie tot sell back & replaceof het verlengen van de lease Het onderzoek leidt tot allerlei nieuwe vragen. Kunnen we met zijn allen een dergelijk systeem omarmen? Wat gebeurt er met ‘bezit’ wanneer alle onderdelen van een gebouw worden ‘geleased’? Het is duidelijk dat de structurele oplossingen voor de verduurzaming van de gevel nog maar in de kinderschoenen staan, maar het betekent tevens dat er nog veel te ontdekken valt.
In de middag gaan de cursisten aan de slag met hun casus. Ze gaan met vier experts - Jack van Schoonneveldt (VB&T), Mischa Andjelic (IMd), Marc Hopman (croonwolter en dros) en Martin Tenpierik (TU Delft) - in gesprek om nog een slag te maken.
