Dag 2 Verbouwen
Als je goed kijkt, dan zie je wat bestaande gebouwen te bieden hebben. Dat is vaak meer dan je denkt. Dit te verbeelden is een van de belangrijkste rollen van de architect bij transformatie en renovatie.
De twee lezingen van de tweede dag van de module Verbouwen zijn de ervaringen van architecten bij transformatie, renovatie en restauratie. We zij te gast bij Inbo Architecten in The Old School in Amsterdam. Het voormalige ROC op de Gaasterlandstraat in de Rivierenbuurt staat als een van de laatste oude gebouwen nog fier overeind, terwijl de Zuidas met de dag oprukt. De school wordt tijdelijk hergebruikt voor horeca, kunst, cultuur en creatieve ondernemingen, waaronder het kantoor van Inbo.
Bert van Breugel, partner bij Inbo, start met zijn lezing met als titel ‘Waarde verbeelden en identiteit versterken’. Aan de hand van een drietal projecten licht hij toe welke rol je als architect kunt innemen om transformaties mogelijk te maken. De Melkfabriek in Hilversum is een voorbeeld waarbij een industrieel naoorlogs gebouw is getransformeerd naar een nieuwe ontmoetingsplek in de wijk door de functies school, kantoor van de corporatie Dudok Wonen en woningen toe te voegen. Dudok Wonen heeft ervoor gekozen dat algemene ruimten voor iedereen open te stellen waardoor het ook echt deze rol in de wijk heeft gekregen. De twee andere voorbeelden staan op de High Tech Campus (HTC) in Eindhoven, het voormalige NatLab terrein in Waalre. Voor Philips Design zou oorspronkelijk een nieuw gebouw worden ontworpen. Maar een al lang leegstand fysisch laboratorium met een oppervlak van 5.000 m2 in één bouwlaag leek Bert een unieke mogelijkheid om een gebouw te maken dat echt tegemoet komt aan het pve van Philips Design. Er was niet veel geld en niet veel tijd wat eigenlijk ook voor deze transformatie pleitte. Buiten het plaatsen van een buitenbordes kon de transformatie ook zonder bouwaanvraag worden geregeld. Door als architect in beeld te brengen wat de oorspronkelijke kwaliteit is, hoe deze kan worden hersteld alsmede de kansen die het pand biedt, is de opdrachtgever hiervan overtuigd geraakt. Het tweede voorbeeld op HTC betrof het gebouw voor Philips Lighting. Oorspronkelijk was het idee om een ander gebouw op het terrein hiervoor te transformeren, maar Inbo heeft dit zogenaamde wisselgebouw nader onderzocht en ook hier de kansen in beeld gebracht. Deze lagen hier bij het gebruiken van twee van de drie bestaande patio’s voor andere functies: een grote multifunctionele ontvangstruimte en het Light Application Center. Het gebouw heeft twee verdiepingen van ieder 7.000 m2 met een mooie verdiepingshoogte; iets dat je in nieuwbouw niet snel zult realiseren. Hier is in 11 maanden het ontwerp uitgewerkt en is het gebouwd en het functioneert naar volle tevredenheid.
Wessel de Jonge, directeur eigenaar van zijn eigen bureau in Rotterdam en hoogleraar Heritage & Design op TU Delft, geeft zijn lezing over een geconditioneerd ontwerpproces aan de hand van het voorbeeld van het Cygnus gymnasium in Amsterdam. Als vertrekpunt vraagt hij hoe mensen de waarde van gebouwen bepalen? Wanneer is het monumentaal of waardevol? Eigenlijk gaat het om leren kijken, om een andere bril op te zetten. Dit gebouw is van oorsprong een technische school naar het ontwerp van Ben Ingewersen, een aanhanger van Le Corbusier. Aanvankelijk is Wessel als adviseur voor de inpassing van een nieuw ventilatiesysteem in dit rijksmonument gevraagd, maar is in de tijd de opgave uitgebreid tot een totale transformatie. Zijn aanpak is starten met een bouwhistorisch onderzoek waarbij in beeld wordt gebracht wat de te handhaven onderdelen zijn en waar het goed is te kijken of handhaving mogelijk is. Dit wordt met de opdrachtgever maar ook met de Rijksdienst (RCE) besproken zodat men het met elkaar eens is wat de uitgangspunten zijn. Vervolgens worden een aantal zaken parallel opgepakt. Het herprogrammeren en het upgraden van het binnenklimaat in samenwerking met een bouwfysicus. Vervolgens kijken naar de mogelijkheden van technisch herstel en naar de architectuur. Een van de bijzonderheden van dit project waren de ramen die als enkel glas in het beton waren geplaatst in combinatie met de opgave om het binnenklimaat te verbeteren. Het is de aannemer uiteindelijk gelukt om deze constructie nu ook te realiseren met dubbel glas, hetgeen betekent tot iedereens vreugde dat het aanzien van het gebouw nauwelijks veranderde. De lessen die Wessel wil overdragen zij dat je gebruik moet maken van wat het gebouw je biedt. Je moet je realiseren dat er altijd rotte appels in het gebouw zijn. Kun je die rotte appels in de fruitmand vervangen, terwijl het nog een fruitmand blijft? Een monument betekent niet dat niets mag. Het is van belang of de veranderingen nog goed in verhouding staan tot het oorspronkelijk gebouw en beeld. En als architect moet je voorstellen doen die meer vliegen in één klap slaan, oplossingen die meerdere doelen dienen. Dat doe je met creativiteit en (technische) kennis.
In de middag gaan de cursisten, na een presentatie van Henk Brinksma (HU) over toekomstbestendigheid bij renovatie, aan de slag met het beoordelingsmodel met dertien vragen. In workshopverband en met begeleiding van Henk en Cees van Dillen (Built4U) gaan ze met elkaar aan de slag.
