De klok horen luiden en ook nog de klepel gevonden
Wat een mooie NRP Challenge, de klokkengieterij van Petit & Fritsen uit 1906 in Aarle-Rixtel. Een Rijksmonument tezamen met de woning van de heer Fritsen die vanuit de slaapverdieping via een raam en een balkon uitzicht had op het klokken gieten. Het is een relatief klein onderdeel van de hele herontwikkeling van het voormalig terrein van de klokkengieterij die Interesting Vastgoed een aantal jaren geleden heeft verworven. De hallen worden getransformeerd naar woningen en er worden grondgebonden woningen geplaatst in het groen. En-en-architecten uit Eindhoven heeft hiervoor het plan gemaakt. Het bestemmingsplan ligt nu ter inzage. Het Rijksmonument is nu verhuurd aan Interior Design Hanssen, maar Maarten Bloks vertelt dat in de overeenkomst met de gemeente staat opgenomen dat het monument meer openbaar moet worden en in ieder geval gedeeltelijk de lokale gemeenschap moet dienen. Maarten wil graag in 2023 een nieuw plan hebben voor het Rijksmonument en heeft deze vraag aan de cursisten van NRP Academie 2022 als challenge voorgelegd.
Als je de ruimte ziet waar de klokken tot voor kort werden gegoten, zijn de ‘ohs’ en de ‘ahs’ niet van de lucht. Dit is echt bijzonder. Je staat in het zand, oog in oog met de mal van de klok te kijken naar de laatste hout gestookte oven in een klokkengieterij in Europa. Ook het voormalige woonhuis van de familie Fritsen, dat nu een eenheid vormt met de ruimten waar klokken werden afgewerkt, wekt ook enige verbazing. Aan de voorzijde is dit deel helemaal niet zichtbaar. De begane grond is nu in gebruik bij Hanssen, de bovenverdieping wordt niet gebruikt.
In de meest recente hal achter de klokkengieterij uit 1953, hebben we werkruimten op de verdieping ingericht. Allemaal voorzien van een kachel die wonderwel een redelijke werktemperatuur oplevert. Dit in tegenstelling tot de grote koude hal waar de catering alles voor ons heeft klaargezet. De cursisten gaan aan de gang. Lopen nog een keer rond op de locatie, kijken nogmaals binnen en gaan het dorp verkennen. Op zaterdagmiddag is het dan zover: dan presenteren de cursisten in drie groepen hun voorstellen aan de jury bestaande uit Maarten, Bart Krol voorzitter NRP, Vincent Gruis hoogleraar TU Delft en architect Arie van Rangelrooy die een deel van de presentaties kan bijwonen.
Twee groepen hebben zich als echte ontwikkelaars opgesteld. Zij zijn ervan uitgegaan dat de verduurzaming en transformatie van het Rijksmonument niet door het gebouw zelf kan worden bekostigd. Een te koop staand huis in de directe nabijheid, werd als een kans gezien om de verdiencapaciteit van de totale plek te verhogen. De cursisten waren onder de indruk van het ondernemerschap in het dorp. Dat laat zich niet direct aflezen, daar de ondernemers verspreid aan de Dorpstraat liggen. Maar gesprekken met bijvoorbeeld snoepwinkel Jantje, leverde een mooie inkijk op in het ondernemerschap van Aarle-Rixtel. Er zijn weinig overnachtingsplekken in het dorp; de klokkengieterij zou een prachtige locatie hiervoor zijn. En waarom zou je niet een chocolade gieterij in het monument onderbrengen en chocolade klokjes verkopen?
Een van deze groepen beperkte zich ook niet tot het rijksmonumentaal deel, maar keek naar de kansen van het anders herontwikkelen van de hal direct achter de gieterij. De bestaande hoogte werd huns inziens onvoldoende benut en ook pleiten zij ervoor om niet alleen woningen te realiseren maar ook bedrijvigheid zodat er meer reuring op deze plek zou ontstaan.
Een van de groepen had het moeilijker met de opgave maar koos een leuke invalshoek om ‘klokwaarde’ te definiëren. Wat is reëel om op de schaal van dit dorp toe te voegen? Kun je niet met een veel kleinere ingreep een inkijk krijgen in de gieterij, een kleine ruimte geschikt maken voor een ijssalon/koffiezaak en Hanssen de rest van het pand laten gebruiken. Wellicht was het mogelijk dat de Ondernemersvereniging eigenaar van het Rijksmonument zou worden, waardoor er makkelijker subsidies kunnen worden binnengehaald.
De jury kwam na het beraad terug bij de cursisten. Vincent Gruis lichtte het juryoordeel toe. In alle plannen zitten verrassende elementen, maar ook zaken waar – mede door tijdgebrek – niet op was ingezoomd. De groep die de opgave iets vergrootte met de hal en ook een groeimodel in de tijd presenteerde werd tot het beste uitgeroepen. Maarten bedankte de cursisten en meldde dat hij er energie en inspiratie heeft gekregen om het rijksmonument op te pakken. Ook was hij heel blij met de illustraties die Jan Metz heeft verzorgd.
Op zo’n laatste dag van de leergang, zijn er alleen maar winnaars. Want alle cursisten krijgen uit handen van Bart Krol, met een persoonlijk tintje, de certificaten uitgereikt. Het is niet te geloven, het jaar is weer om. We drinken gezamenlijk een borrel, doen het licht in de hal uit en zullen nooit meer vergeten hoe in Aarle-Rixtel de grote klokken werden gegoten. Ze hangen tenslotte over de hele wereld hangen. We hopen dat we bij een volgend bezoek hier meer van terug te zien is.