Terugblik Sneak Preview: Leren van social design voor de wereld van renovatie en transformatie
De jaarlijkse Sneak Preview biedt geďnteresseerden de kans om kennis te maken met de NRP Academie. Net als in de opleiding zijn we op een renovatie- of transformatielocatie in het land, hebben we een inspirerende lezing en zijn zowel de organisatie als een aantal alumni aanwezig die vragen kunnen beantwoorden. De passie om erfgoed weer in zijn waarde te plaatsen, is één van de fundamenten van de opleiding. De grote vraag is alleen: hoe doe je dat? NRP Academie reikt hiervoor veel kennis, tools, instrumenten en training aan. Na een toelichting over de opleiding door Barbara Middelhoff en Erna van Holland, is het aan de keynote speaker: Cindy van den Bremen.
Cindy is al jaren aan de NRP Academie verbonden en geeft een workshop in de module Vernieuwen. Ze had al eerder aan de organisatie gemeld dat ze nog zoveel meer te vertellen heeft en daar kreeg zij nu de ruimte voor. Zij werkt in het veld van social design, een vorm van design thinking in een maatschappelijke context en dat doet ze met passie. Cindy wil als designer structurele veranderingen te weeg brengen en ze heeft met de jaren geleerd dat je daarvoor de leef- en de systeemwereld moet verbinden. Door te werken bij stichting ZET met collega’s uit andere velden. Een van de conclusies die zij uit haar verschillende projecten heeft getrokken is dat de twee werelden elkaar niet verstaan en niet begrijpen. De kracht van verbeelding inzetten is dan ook haar advies. Dat kan op allerlei verschillende manieren. Bij de vraagstelling van woningcorporatie Woonbedrijf in Eindhoven om circulariteit voor klanten en medewerkers inzichtelijk te maken, is gekozen voor het inrichten van een fabriek tijdens Dutch Design Week. Men kon letterlijk zien en ervaren hoe de materialen uit gesloopte woningen konden worden hergebruikt, bijvoorbeeld de krukken van expansievaten.
Juist bij zogenaamde 'wicked problems' kan de inzet van social design van grote waarde zijn. Denk aan de energiearmoede, die er overigens al was voor de oorlog met Oekraďne startte. Er zijn prachtige subsidieregeling voor particulieren om hun woningen te isoleren en te voorzien van zonnepanelen maar die gelden bereiken mensen die al voldoende financiële middelen hebben en de weg weten om bij die gelden te komen. En ze worden dubbel beloond omdat ze vervolgens lagere stookkosten hebben. Juist de mensen die hun energierekening niet kunnen betalen, vinden de weg niet naar de subsidies. Cindy geeft voorbeelden uit Breda en Tilburg hoe je echt de mensen in de wijken en buurten bereikt en ze deelgenoot kan maken van dergelijke processen. Het gaat met vallen en opstaan en de systeemwereld moet leren om zich aan te passen. Maar met frisse interventies, langdurige aanwezigheid in de wijk, communiceren op een wijze die iedereen begrijpt is het echt mogelijk om het verschil te maken.
Na afloop van haar lezing interviewt Cindy de alumni Mei van Eeghen (gemeente Amsterdam, lichting 2013/2014) en Claudia Koppenhagen (Strikolith, lichting 2021) en huidige cursist Ate Reitsma (Giesbers Rotterdam). Zij gaven aan zich te herkennen in het verhaal van Cindy en dat het helpt om je weer eens bewust te worden van deze kant van de praktijk waarin zij werken. Zo noemde Claudia het geestverruimend en een fantastische manier om andere spelers in het veld veel beter te leren kennen. Mei gebruikt vooral wat ze bij de module Verbinden heeft geleerd in haar werk en genoot van het bezoek aan de verschillende locaties in het land. Ate verwoordde het als je veel meer bewust worden van het proces waar je mee bezig bent en tools aangereikt krijgen waardoor je weer een stap kunt maken in dat proces. Ter afronding vraagt Cindy aan haar gasten of ze nog een tip hebben voor de zaal. Ate roept onmiddellijk: DOEN. Hij heeft daarom ook een collega meegenomen. Mei zei later op de dag dat ze bijna in de verleiding kwam de opleiding opnieuw te doen, ze ging weer met energie en nieuwe ideeën naar huis. Claudia heeft genoten van het werken aan verschillende casussen met haar medestudenten, samen kun je verschrikkelijk veel goede dingen bedenken.
Net als tijdens de modules van de NRP Academie zijn we met de Sneak Preview ook op een inspirerende locatie. We zijn te gast bij De Fietser op het ENKA-terrein in Ede. ENKA stond voor de Nederlandse Kunstzijdefabriek die hier was gevestigd op een 40 ha groot terrein. Er waren garages voor de eigen busdienst, een ENKA-zwembad en zelfs een ENKA-dorp. Het was ooit de grootste fabriek van Nederland met 5000 werknemers en groeide na start in 1919 al heel snel uit. De Fietser is ondergebracht in de L-vormige Westhal, een rijksmonument uit 1928 met een oppervlakte van 9.000 m2. De fabriek sloot in 2003 haar deuren. Het terrein werd gekocht door projectontwikkelaar AM met a.s.r. vastgoed (die later afhaakte). Grote delen van het terrein zijn gesloopt maar enkele karakteristieke gebouwen zijn bewaard gebleven zoals de Westhal, de voormalige kantine en de twee schoorstenen die bekend staat als ‘de dikke en de dunne’. Han Wartna, manager bij BOEi, is verantwoordelijk voor de transformaties en leidt ons rond in de Westhal en de voormalige kantine. BOEi heeft na het vinden van Accel de Westhal aangekocht en getransformeerd in een fiets experience center. Het was uniek om een gebruiker te vinden die een dergelijke grote hal wilde afnemen waardoor allerlei plannen voor een bedrijfsverzamelgebouw als box-in-box in de la kon worden geschoven. Verwachtingen moesten wel worden bijgesteld. Het was ondoenlijk om deze hal volledig te restaureren met gladde wanden en vloeren. Veel aandacht is uitgegaan naar een duurzame oplossing met 1648 zonnepanelen waardoor het rijksmonument nu energie levert. Maar Han geeft aan dat anno 2022 je er ook voor had gekozen om het gebouw te isoleren.
We wandelen over het terrein naar de voormalige kleed- en schaftlokaal gebouwd in 1950-51. De vooruitstrevende directie bouwde het pand voor het welbevinden van het personeel. Hiervoor werd de architect D. Masselink ingehuurd die een bijzonder gebouw heeft ontworpen in een betonconstructie met loopbruggen naar de productiegebouwen. In de parterre en de eerste verdieping waren de kleed- en waslokalen gelegen. Op de tweede verdieping waren er drie schaftruimten, een voor mannelijke en een voor de vrouwelijke fabrieksarbeiders en een voor kantoorpersoneel. Die belendende panden zijn afgebroken wat nu bijzonder uitkragende uiteinden oplevert aan dit pand. De dochter van D. Masselink is naar deze Sneak Preview gekomen; haar dochter heeft de eerste leergang van de NRP Academie (2013-2014). Het gebouw is 4000 m2 groot. Het pand is in 2011 door BOEi aangekocht. Dat deze transformatie naar school, buitenschoolse opvang en kinderopvang niet eenvoudig is, wordt bij de rondleiding al snel duidelijk. Notabene is de school ook nog BENG en dat is knap werk gezien de constructie van betonnen stijlen waar het glas rechtstreeks in wordt geplaatst. In 2020 opende de basisschool ‘De Ontdekking’ haar deuren met 9 lokalen in het souterrain. Enkele maanden later is begonnen met de uitbreiding van de inbouw van de opvang. Bijzondere keuzes zijn gemaakt zoals bijvoorbeeld alle installaties onder de vloer (de parterre was zo hoog dat er een verhoogde vloer kon worden aangebracht), het schoolplein als waterbuffer en op verzoek van de school weghalen van dragende kolommen en vervangen door stalen liggers. En wat was het dat de aanwezigen het meest ontroerde? De originele zonwering die in ere is hersteld en nu elektrisch kan worden bediend. Zo’n ranke en geďntegreerde oplossing in het ontwerp, iets dan je nooit meer op deze manier kunt maken.
