Verbinden in het kwadraat
Wat is dat nu voor een titel ‘Verbinden in het kwadraat’? We zijn met de NRP Academie bezig met de module Verbinden. En vandaag zijn we te gast bij Domus Dela in Eindhoven. De voormalige Paterskerk en Augustijnenklooster in het centrum van de stad zijn getransformeerd in een nieuw centrum voor ontmoeten-vieren-verblijven. Dela woon de uitvraag die door de gemeente Eindhoven werd georganiseerd met een document met de titel ‘Verbinden’. Niet alleen wilden zij leven en dood met elkaar verbinden door een thuis te bieden aan vele vormen van vieringen en rituelen maar ook wilden zij het gesloten complex weer verbinden met de stad. Arie van Rangelrooij van en-en-architecten (diederendirrix is het andere architectenbureau dat hieraan heeft gewerkt) leidt ons rond in dit complex dat eind vorig jaar is opgeleverd. De rondleiding start in de ‘Knoop’. Het was ogenschijnlijk een restruimte tussen de bestaande gebouwen, de Paterskerk (1898) en het klooster (1926). Hier is een nieuwe ruimte gecreëerd die de nieuwe entrees met elkaar verbindt maar ook zicht biedt aan de bestaande gebouwen en niet op de laatste plaats aan het beeld dat de Eindhovenaren liefkozend Jezus Waaghals noemen. De balie is in het midden gesitueerd en de medewerkers kunnen je makkelijk verwijzen naar restaurant Rita, de hotelkamers, vergaderruimten of de kerk en de kapel die als ruimten voor vieringen worden gebruikt. Het complex herbergt vijf rijksmonumenten. Arie licht toe hoe je bij elk detail van elk gebouw weer voor keuzes komt te staan. Wat ga je je behouden, tegen welke kosten, hoe restaureer je het en hoe kan het een rol kan spelen in de nieuwe toekomst van het complex? Het leidt ertoe dat je zaken weg moet halen (altaar uit de kerk) maar dat je dat ook weer een andere verrassende plek kunt geven. Ook heeft het ertoe geleid dat zaken zijn blijven zitten maar zijn verborgen achter bijvoorbeeld spiegels om de kapel minder een religieuze ruimte te laten zijn. De nieuwe toekomst heeft er zeker toe bijgedragen dat de verschillende bouwdelen weer met elkaar verbonden zijn.
De sprekers van de ochtend zijn Erna van Holland (COB-WEB advies) en Sander van der Ham (Thuismakerscollectief). Samen hebben zij vorig jaar het boek BUURTEN (NAi010 uitgevers) uitgebracht, hoe kun je samen buurten sterker maken. Hun colleges gaan vooral over participatie, over hoe je verbindingen kunt maken met bewoners en de omgeving van een project. Erna trapt af over Verbinden door visie. Op een eerdere vraag van een cursist of participatie een vorm van samenwerken is, antwoordt zij ‘ja, als je samen aan iets werkt’. De zoektocht is aan welke producten je het beste met bewoners en de omgeving kunt werken. Naar haar mening lenen twee producten zich hier heel goed voor: ID-card en spelregelkaart. De ID-card is het paspoort voor de toekomst van een gebied, omschreven in kernwaarden, een verhaal en bijpassende illustraties. Elk nieuw initiatief kan aan de set kernwaarden worden getoetst en moet op alle kernwaarden positief scoren. Zo’n ID-card komt tot stand met de stakeholders. Er wordt aan gewerkt in een workshop met ondersteuning van een tekenaar, want door middel van beelden en verhalen kunnen leken en professionals veel beter met elkaar communiceren. Aan de hand van een tweetal projecten laat zij zien dat je dit kunt doen met hele verschillende stakeholders. Bij de herontwikkeling van een klooster doen de zusters mee en met de herontwikkeling van een industrieterrein worden alle buren uitgenodigd, of ze eigenaar of bewoner van een sociale huurwoning zijn, eigenaar van een landgoed of een ondernemer op een industrieterrein. Het tweede product dat zij beschrijft is een spelregelkaart. Een kaart waarin de structurerende en beeldbepalende elementen en die zaken die men (bewoners en omgeving) belangrijk vindt voor een ontwikkeling worden vastgelegd. Door een proces in te richten waardoor iedereen aan het woord kan komen aan kleine tafels en waar transparant wordt gewerkt door verslagen publiek te maken, kunnen professionals met hun omgeving werken aan draagvlak voor nieuwe ontwikkelingen.
Sander van der Ham is stadspsycholoog. Hij houdt zich bezig met onderzoek en advies over de ruimtelijke kant van de stad, hoe ruimte ons gedrag beďnvloedt. Daarnaast is hij, zoals hij dat in zijn eigen woorden noemt, een creatieve rommelaar. Dat helpt hem om zonder vastomlijnde plannen te werken in allerlei buurten. Kun je in een zogenaamde ‘moeilijke buurt’ toch werken aan de sociale cohesie, ook al denk je dat die nihil is, is zijn vraag. Zijn antwoord is ‘ja’. Als je daadwerkelijk praat met mensen, dan ontdek je altijd bijzondere mensen. Mensen met ideeën en energie, die zaken willen oppakken met anderen maar niet direct weten hoe. Het is wel handig om een aanleiding te hebben om met mensen in de buurt te gaan praten. Ruimtelijke interventies (verduurzaming van woningen, herontwikkeling van een wijk) lenen zich hier goed voor. Je kunt mensen ondersteunen in hun ideeën en het netwerk aanreiken om die ideeën verder te brengen. Ada en de mobiele bakkerij is hier een mooi voorbeeld van.
Sander brengt ons van waarom beweegt de mens naar wat beweegt de mens. Dat zijn verlangen: verlangen om erbij te horen, om controle te ervaren, voorspelbaarheid te ervaren en de zaken goed geregeld te hebben. Bij elk verlangen kun je bouwstenen formuleren. Het verlangen om erbij te horen, past bij de bouwstenen van mens en netwerk. Het is wetenschappelijk bewezen dat sociale contacten een positieve invloed hebben op je gezondheid. Het verlangen over controle kun je ervaren als je ziet hoe mensen zich bewegen in de openbare ruimte en zaken zich eigen maken. Voorspelbaarheid gaat over routines en rituelen, over betekenisvolle activiteiten. En tot slot is organisatie nodig om zaken goed te regelen. Het gaat er niet om dat de professionals dit doen; de professionals dragen bij aan de buurt om dit zelf te doen. Als dit slaagt, dan gaan de activiteiten door na de renovatie of herontwikkeling, dan wordt de buurt zelf sterker. Dat gaat niet altijd vanzelf en ook niet altijd goed. Maar activiteiten die ‘community driven’ zijn, zijn veel kansrijker dan wij professionals vaak aan de voorkant denken. Wij kunnen wel helpen om de juiste verbindingen tot stand te brengen, maar moeten vervolgens vooral ook durven loslaten.
