Verduurzamen dag 1, collegiaal programma
De start van een module is ook het collegiaal programma, dat wil zeggen dat de cursisten gratis een collega mee kunnen nemen naar de lezingen. Leuk dat er zoveel mensen gehoor aan hebben gegeven voor de aftrap van Verduurzamen en we een volle zaal hebben. Twee gerenommeerde architecten zijn als spreker gevraagd om hun visie op duurzaamheid te geven. Het bijzondere is, dat dierbaarheid, liefde en respect voor het verleden en het verhaal van de stenen hierbij de boventoon voert. Misschien niet het eerste dat men had verwacht.
Floris Alkemade is, naast partner in zijn architectenbureau FAA, Rijkbouwmeester en voorzitter van het college van Rijksadviseurs. Voor hem staat het geheugen centraal. Kijken we wel goed en in de goede context naar gebouwen uit het verleden? Wat nu heel bijzonder lijkt, was misschien wel een pijnpunt in het verleden. De Bijlmermeer was een reactie op de slechte woon- en leefomstandigheden van begin van de 20e eeuw. Aan de hand van ontwerpen voor Les Halles in Parijs en Zeche Zollverein in Essen en de herontwikkeling van het 600 meter lang Entrepot MacDonald in Parijs toont hij hoe je je tijd moet gunnen om je te verhouden met het verleden. Je moet het dialoog ermee aangaan. Realiseer je daarbij dat je tegen de stenen aankijkt die een verhaal van weleer vertegenwoordigen. De stenen van een verdwenen cultuur. Daarbij is het van belang te kijken naar wat je wil restaureren of renoveren en vervolgens naar het deel waar je een ingreep wilt maken.
Wat is het toch dat we graag naar het verleden teruggrijpen en geen verantwoordelijkheid willen nemen voor het recente heden? Wat een ironie als een wethouder een nepkasteel wil bouwen in Almere en er een echte ruļne voor krijgt. Een gebouw dat iedereen lelijk vindt, het entrepotgebouw in Parijs, kan met een goed plan door het publiek weer helemaal omarmd worden. Hij wil het publiek graag een lijst van boeken en films geven om een gevoel te krijgen hoe je je tot het verleden kunt verhouden. The Portrait of Dorian Gray van Oscar Wilde staat hierop. Je laat je portretteren, maar realiseert je dat op het portret je niet veroudert en in het echt wel. Je sluit een pact met de duivel en ruilt van plek. En het verouderende portret eindigt op zolder en je leeft niet meer in de echte wereld.
De lezing van Wessel de Jonge, directeur van zijn architectenbureau en hoogleraar Heritage & Design op de TU Delft, sluit hier naadloos bij aan. Aan de hand van twee voorbeelden geeft hij zijn eigen ervaring weer met de transformatie en restauratie van gebouwen. De transformatie van het voormalig GAK gebouw in Amsterdam vindt hij een mooi voorbeeld. Dat was toch gewoon een lelijk gebouw? Maar als je dan de opdracht krijgt voor de transformatie, dan moet je je verhouden tot het gebouw. Nader onderzoek blijkt dat het gebouw van architect van Merkelbach conceptueel heel sterk en zeer vooruitstrevend was voor zijn tijd. Het eerste gebouw in Nederland met airconditioning en warmte koude opslag, uit 1956. Door dat onderzoek leer je van het gebouw te houden. Door zorgvuldig met het verhaal om te gaan, kun je tot een goed plan voor behoud en transformatie komen. De dierbaarheid van het project Cygnus Gymnasium van architect Ingwersen aan de Wibautstraat is veel vanzelfsprekender. Gebouwd als ambachtsschool waarbij voor de architectuur zwaar op Le Corbusier is geleund. Vanuit een eerste vraag om te kijken naar de ventilatie van dit gebouw in 2007 is uiteindelijk in 2011 de vraag ontstaan om de huisvesting van het Cygnus Gymnasium in het gebouw mogelijk te maken. Bouwhistorisch onderzoek gaf een goed beeld van de originele delen van het gebouw en de latere aanpassingen. Je leert daarmee het gebouw lezen. Vervolgens is het de kunst om het gewenste programma in het gebouw een plek te geven. Daarbij moet verder worden gekeken dan wat vanuit regels mogelijk is bij de inpassing in een bestaand gebouw. Het kan juist bijzondere oplossingen opleveren als een schooltheater door de combinatie van een sportzaal een bibliotheek en bestaand hoogteverschil in het pand. De tweede stap is te onderzoeken hoe op de beste wijze het binnenklimaat kan worden verbeterd. Hij werkt daarvoor altijd vroegtijdig samen met een bouwfysicus. Binnenklimaat en gevel hebben veel met elkaar te maken en kunnen niet los van elkaar worden gezien. Het is niet altijd mogelijk en veelal moeilijk om delen terug te brengen in de oorspronkelijke staat. Zeker als dit een verflaag is op schoon beton en de reliėfs van kunstenaar Jan op de Laak betreft. Je pakt nu op wat je met de techniek van nu kunt en neemt een pauze waar je dat nog niet kan. Om het beeld van het gebouw te behouden, was het niet mogelijk om een grote verbetering te realiseren op het energieverbruik. Maar is het behoud van het gebouw al niet een fantastische stap in duurzaamheid?
Alumnus van de eerste lichting van de NRP Academie, Arnold Homan van Inbo Architecten, heeft de locatie georganiseerd voor de eerste dag van de module Verduurzamen. En we konden niet op een betere locatie zijn binnen dit thema. Hij was zelf betrokken bij de renovatie of transformatie van dit voormalige bestuursgebouw van de Post en Cheque en Girodienst aan het Spaarneplein in Den Haag van architect Berlage. Een gemeentelijk monument van ruim 13.000 m2. Het huisvest nu de New World Campus: een combinatie van work + company + conference space. De leidraad van de transformatie: het ontwerp is gebouwvolgend, doseer de ingrepen, verzilver kansen, verbouw circulair en voeg betekenis toe. Hij geeft een inspirerende presentatie en rondleiding door het gebouw. Vervolgens moeten de cursisten zelf aan de slag.
