Zonder vrees naar de toekomst kijken
De opening van het academisch jaar van de NRP Academie staat in het teken van het hier en nu en de toekomst. Dit gebeurt gewoontegetrouw door prof. Hans Boutellier (VU en Verwey-Jonker Instituut). En al is het voor de 8e keer dat hij een lezing geeft, het is en blijft actueel en interessant. Zijn boek ‘De Improvisatiemaatschappij’ heeft Hans een beeld gegeven van de samenleving zoals hij deze beschouwt. Drie ontwikkelingen zijn daarbij van grote invloed geweest: internationalisering, informatisering en individualisering. Waar de 20e eeuw zich kenmerkte door allerlei ideologieën die na en naast elkaar zijn ontstaan, leven we nu in een tijd van ‘pragmacratie’. Dit leidt tot de huidige netwerksamenleving zonder grote verhalen en ideologieën. Veel mensen ervaren dit als complexiteit zonder richting.
Toch is het niet zonder structuur. De complexiteitswetenschappen laten zien dat er ook ordening zit in complexiteit. Om hier vat op te krijgen heeft Hans de metafoor van de jazz, geïmproviseerde muziek, geïntroduceerd. In tegenstelling tot een georkestreerde samenleving met uitgeschreven partituren voor elke lid van het orkest en een strenge dirigent die iedereen aan de afspraken houdt, zijn er afspraken op toonhoogte en akkoordschema’s met een lichte vorm van leiderschap. Elke muzikant moet kennis, ervaring en vaardigheid hebben. Er is ruimte voor iedereen om te excelleren als hij ook de ander die ruimte gunt. En als het goed gaat, klopt het gewoon, zo melden de muzikanten. Dan maak je iets wat je nog nooit eerder hebt gehoord. Een aantal cursisten vraagt of iedereen mee kan komen in de improvisatiemaatschappij. Een terechte vraag, zo meldt Hans. Een van de keerzijden van deze netwerksamenleving is dat ‘pragmacratie’ niet het antwoord heeft op alle maatschappelijke vraagstukken. Naar de mening van Hans zouden we meer naar ‘sense and simplicity’(met dank aan Philips) moeten gaan, zodat mensen minder snel uit de boot vallen en dat de voedingsbodem voor populisme niet verder groeit.
Het coronavirus en de invloed op de samenleving wil Hans niet onbelicht laten. Hij maakt hij deel uit van een commissie van VNG die zich buigt over wat corona doet met de samenleving. Een drietal aspecten wil hij nu belichten: de nieuwe kwetsbaarheid (van groepen die voorheen niet kwetsbaar waren), individuele en collectieve veerkracht (lokale coalities) en politisering-polarisatie en bijbehorende sociale spanningen. De geschiedenis laat zien dat een crisis het vaak een start van een verandering is, maar daar gaan wel jaren overheen. Corona dit is geen gebeurtenis maar een langdurig proces van ontwrichting. Hans is heel benieuwd wat dat voor de samenleving gaat betekenen.
De tweede lezing van de ochtend wordt verzorgd door Justien Marseille, futuroloog (The Future Institute en Hogeschool Rotterdam). Zij kijkt kritisch en zonder vrees naar mogelijke toekomsten. Ruim 25 jaar toekomstonderzoek laat naar haar mening zien, dat de toekomsten ook te voorspellen zijn. We moeten ons bewust zijn van het feit dat wat we niet kennen of ons niet past door ons brein klein wordt gemaakt. Toch zijn het juist die kleine signalen die voorspellers kunnen zijn van grote veranderingen. De innovators initiëren die veranderingen. Vervolgens worden die opgepakt door de early adopters. Als de risico’s eraf zijn, pakt de early majority het op. En dan houd je nog altijd de groep critici over die niet met de trend mee willen gaan. Haar advies is dan ook: let vooral op de kleine veranderingen.
Een mooi voorbeeld is de trek naar het platteland. Al eeuwen heeft men het over de trek naar de stad, maar al tien jaar geleden was er kleine groep die de stad de rug toekeerde. Mede nu door het coronavirus en het feit dat de informatisering waar Hans over sprak zo goed is ontwikkeld, kunnen we overal werken en dus ook wonen. Nu is er meer behoefte aan ruimte en is het een grotere trend: van stad naar randland. Zij onderscheidt nog meer trends, zoals van staat naar straat. De democratie wordt veel kleinschaliger ingezet, communities sturen zelf in plaats van naar de overheid te kijken. Een andere trend is van opgelegde gelijkheid naar gerespecteerde ongelijkheid. De wetgeving is gebaseerd op het principe dat iedereen gelijk is, maar dat zijn we natuurlijk helemaal niet. Dat wordt duidelijk als heel hard aan wet- en regelgeving wordt gehouden waardoor mensen uiteindelijk ook gedupeerd raken. Naar de mening van Justien zijn juist de verschillen tussen mensen interessant want zo kun je juist iets voor elkaar betekenen. Als we nu van baan naar ‘skills’ gaan, dan kan iedereen aanbieden waar hij/zij goed in is. Dit is al gaande in bijvoorbeeld Jobbatical voor emigranten. En als de trend van geld naar waarde doorzet, van winst naar nut, dan kan er een nieuwe economie ontstaan. Tenslotte is geld maar een communicatiemiddel.
De cursisten maken - ondanks de Teams-vermoeidheid na zo’n intensieve ochtend - gretig gebruik van de mogelijkheid om met de sprekers in gesprek te gaan. Na de lunch, zoals altijd, de rondleiding. We hadden eigenlijk in Rotterdam willen zijn, in het HAKA gebouw. Dat gebouw staat in het Merwe-Vierhavensgebied (M4H in de volksmond) in het westen van de stad. Het pand is door architect Mertens ontworpen en in 1931 gerealiseerd als handelsgebouw. Het stond op de rand van de haven zodat de overslag van de goederen van de schepen naar het gebouw en vervolgens naar trein en vrachtauto zo efficiënt mogelijk kon plaatsvinden. HAKA staat dan ook voor Handelskade. Ontwikkelende belegger Dudok heeft dit gebouw gekocht om te herontwikkelen naar een nieuw werk- en ontmoetingsplek in M4H. Stefan van Gurp, ontwikkelaar bij Dudok, neemt ons mee in een virtuele rondgang door het pand in de situatie zoals je het nu kunt aantreffen. Het gebouw kent twee delen: een fabrieksdeel met silo’s en de arbeidersingang en het kantoordeel dat representatief is van opzet. Het project heeft ondertussen al een onherroepelijke bouwvergunning maar door corona is het percentage voorverhuur nog onvoldoende om van start te gaan. Een mooi bouwteam – waaronder veel NRP partners – heeft het gebouw ontwikkeld tot een levendig project met respect voor de bouwhistorische opzet en waarden. Het voorstel om extra strookramen te maken in de gevel van dit Rijksmonument leverde wel een behoorlijke discussie op met de Rijksdienst Cultureel Erfgoed en de monumentenzorg van de gemeente. Wil je een beeld krijgen van dit pand, kijk dan op: www.hakarotterdam.nl. De NRP Academie heeft in ieder geval het voornemen hier dit jaar nog naartoe te gaan.
